Ελεύθερο

Το Ελεύθερο βρίσκεται στους πρόποδες του Σμόλικα, στις νότιες απολήξεις του όρους Κλέφτης σε υψόμετρο 904μ,. Απέχει 82,5 χλμ. Βόρεια από τα Ιωάννινα και 22 χλμ. από την Κόνιτσα. Είναι κτισμένο σε τοποθεσία με πολλά τρεχούμενα νερά και μέσα από αυτό περνάει ο χείμαρρος Περδικαδίσιος που καταλήγει στον Αώο. Οι δασωμένες πλαγιές του όρους Τραπεζίτσα προσφέρουν απίστευτη θέα. Χάρη της ευνοϊκής θέσης του χωριού, οι κάτοικοί του διατηρούν κήπους, όπου καλλιεργούν κηπευτικά προϊόντα (κυρίως φασόλια, γίγαντες και πατάτες).
Η παλιά ονομασία, από την εποχή της τουρκοκρατίας, είναι Γκρισπάνη . Μετονομάστηκε σε Ελεύθερο το 1927.
Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το χωριό είναι η ύπαρξη πολλών εκκλησιών και εξωκκλησιών αλλά και το έντονο στοιχείο του νερού, το οποίο βρίσκουμε στους νερόμυλους που υπάρχουν τόσο μέσα όσο και γύρω από το χωριό. Παράλληλα, θα σας εντυπωσιάσει το καμπαναριό του Αγίου Νικολάου (παλιού) που χτίστηκε το 1866 καθώς και το κάστρο, στη θέση Παλαιόκαστρο τα ερείπιά του οποίου σώζονται ακόμα και σήμερα.

Νεότερες είναι οι εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Μηνά. Το εξωκκλήσι του Αγίου Δημητρίου, σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την είσοδο του, χτίστηκε το 1858. Στο εσωτερικό του υπάρχουν ορισμένες παλιές εικόνες όπως εκείνη του Αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός και ο οποίος χρονολογείται το 1972. Άλλα εξωκλήσια είναι του Προφήτη Ηλία, των Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Γεωργίου, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και του Αγίου Αθανασίου.

Από την στιγμή που κάποιος θα βρεθεί στο Ελεύθερο, αξίζει να επισκεφτεί την νεροτριβή του χωριού, που είναι έργο του Συλλόγου. Βρίσκεται πάνω από τον μύλο Βακούφιο και είναι μια κυκλική δεξαμένη από τσιμέντο, επενδυμένη με ξύλο για να μην καταστρέφονται τα υφαντά. Το νερό πέφτει με πίεση στο άκρο του (καρούτα), στριφογυρίζοντας τα ρούχα για 10 με 15 λεπτά και έτσι γίνεται η πλύση.

Το Ελεύθερο είναι χτισμένο σε τέτοιο σημείο που μαγεύει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη με την θέα του. Λίγο πριν το χωριό, στο δρόμο από την Κόνιτσα (4 χλμ.) θα συναντήσουμε τον καταρράχτη με ύψος 35 μέτρων που χαρίζει μαγευτική θέα.
Ακόμη, η μοναδική χαράδρα του Αώου μαζί με την Δρακόλιμνη που βρίσκεται στην πλαγιά του Σμόλικα και σε υψόμετρο 2200 μέτρων κόβουν την ανάσα στον κάθε επισκέπτη από την θέα τους και μόνο.

Τέλος, κάθε χρόνο στις 6 και 7 Αυγούστου γίνεται το πανηγύρι του χωριού με γλέντι, πολύ χορό και τραγούδι όπου μπορεί ο καθένας μας να ακούσει τοπικά δημοτικά τραγούδια. Στην κεντρική πλατεία του χωριού λειτουργεί ακόμη το καφενείο καθημερινά όπως επίσης και μια ταβέρνα για τις μέρες των εορτών